Hawai'i

Nō Wikipedia Māori
(Redirected from Hawaii)
Hawaii
Pīwari o Hawaii Waitohu o Hawaii
Pīwari o Hawaii Waitohu o Hawaii
Ingoa kārangaranga: The Aloha State
Pepeha: Ua Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono
Map of the United States with Hawaii highlighted
Map of the United States with Hawaii highlighted
Reo Ingarihi, Hawaii
Tāone matua Honolulu
Tāone nui Honolulu
Rahi  te 43
 - Katoa 10,931 sq mi
(29,311 km²)
 - Whānui n/a mi (n/a km)
 - Whāroa 1,522 mi (2,450 km)
 - % wai 41.2
 - Ahopae 18°55'N ki 29°N
 - Ahopou 154°40'W ki 162°W
Taupori  te 42
 - Katoa (2000) 1,211,537
 - Kiato 110.7/sq mi 
42.75/km² (te 13)
 - Whiwhinga pūtea ā-whānau  $53,123 (te 8)
Teitei  
 - Wāhi teitei Mauna Kea
13,796 ft  (4,205 m)
 - Teitei toharite 3,035 ft  (925 m)
 - Wāhi pāpaku Moana-nui-a-Kiwa
0 ft  (0 m)
Whakaurunga  1959 (te 50)
Kāwana Linda Lingle (R)
Mema kāhui hanga ture Daniel Inouye (D)
Daniel Akaka (D)
Wāhi taima Hawaii: UTC-10
Tohu karere HI US-HI
Paetukutuku www.hawaii.gov


Ko Hawai'i (reo Pākeha: Hawaii, reo Hawaii: Hawaiʻi) ara "Ka Pae'āina o Hawai'i Loa" he kahui moutere e noho ana i Te Moana-nui-a-Kiwa. 1500 maero (2400 km) te roanga mai i te moutere o Hawai'i i te tonga tae noa ki te motuiti o Kure. Nō te 21 Here-turi-kōkā 1959 ka whakatūria a Hawaii hei te 50 o ngā wāhanga whenua o te Hononga-o-Amerika. E 3,700 km (2,300 maero) te tawhiti i te tuawhenua o Amerika.

Taupori[takatā | takatā pūtake]

Ko ʻIolani, te whare o ngā Kīngi o Hawaii i Honolulu

He iwi Porinīhia ngā tāngata whenua o Hawai'i ra, e ai ki a rātou i ahu mai ngā tūpuna i 'Kahiki loa', i whakaaro ētahi ko ngā moutere o Tahiti me Hiva ērā. Kāore e kore he whanaunga tata rawa tō rātou reo ki tō tātou ake reo Māori o Aotearoa nei, ki ērā reo noa atu o Porinīhia ki te rāwhiti.

Kāore e tino mōhiotia te wā i tae atu ai ngā tāngata Porinīhia ki Hawaii, engari, e āhua tata ana ki te tau AD 1000. Ko te āhua nei, i rere tuatahi mai ngā waka o ngā tūpuna i ngā moutere e kīa nei ko te Kāhui o ‘Enata.

A muri ake ka rere mai ētahi atu no Kahiki ke (Tahiti) ko tētahi o rātou he tohunga rangatira ko Pa'ao te ingoa nāna i whakatakina mai te pure tapu, nōna hoki te tātai ariki o Hawai'i.

Marere noa ngā whakatupuranga o Hawaii ā ka tū nga ariki (ali'i) o tērā kāinga o tērā kāinga.


Hēmi Kuki[takatā | takatā pūtake]

Nō te tau 1778 ka tae mai a Hēmi Kuki. Ko te whakaaro, ko Kuki te Pākehā tuatahi i kite i ngā tāngata o Hawaii; engari, ki ētahi, he Pāniora kē ngā Pākehā tuatahi.

E rua nga wa ka unga mai a Kuki ki Hawai'i, i tona wa tuarua i 1779 ka tukinotia e Kuki i tetehi o nga rangatira ki Kealakekua, katahi ra ka riri nga tangata whenua a ka mate noa a Kuki i te pu.


Kamehameha[takatā | takatā pūtake]

I ngā tau 1780 me 1790 ka whawhai ngā ariki o Hawaii kia tū rangatira. Ko Kamehameha tētahi o ngā toa rangatira nei i whiwhi ai i ngā pū a te Pākehā, ka patu haere i ana hoariri, ā, ka tupu haere tana mana. I te tau 1810 kua tapaina ko Kamehameha te ariki nui o ngā moutere katoa; ko ia tonu te Kīngi tuatahi o Hawaii. Ko te wā o tana matenga ko te tau 1819.


He Whenua Mauherehere[takatā | takatā pūtake]

papa raihana
papa raihana

Ka hinga te Kīngitanga o ngā uri a Kamehameha i te tau 1893. Ka whakaputa te kaupapa whakatū kāwanatanga kē e ngā kaiwhakatupu huka, i runga i te whakaaro whakamāmā ake ai i te hokohoko huka ki Te Hononga-o-Amerika. Nā John L. Stevens, nā te minita amerika i Hawai'i i taua wā, i tono ngā hēramana nō te kaipuke USS Boston ki uta, tiaki ai i ngā taonga o ngā kamupene amerika. Ka hinga te Kuīni i te 17 o ngā rā o Kohi-tātea, 1893, ka whakatūria he kāwanatanga hou. Nō te 4 Hōngongoi 1894, ko te whakatūranga o Hawai'i hei whenua tū motuhake, ko Sanford B. Dole te tumuaki. Mea kau ake, ka puta ngā mihi tautoko a te Kāwanatanga o Amerika. Nō te 1895 tae noa ki te 1896, ka mauhereheretia te kūini whakamutunga o Hawaii, a Liliʻuokalani, i ʻIolani, te whare o ngā Kīngi i Honolulu. Nō muri mai, ka puta tana kupu whakarere i te torōna. Nō te 1898, ka whakatauria e ngā pāremata e rua o Amerika kia hurihia a Hawai'i hei wāhi o Amerika. Nō te tau 1959 ka whakatūria a Hawaii hei wāhanga whenua tonu.


Ngā tāone nunui[takatā | takatā pūtake]

KiheiKahuluiMililani TownWaimaluPearl City (Hawaii)WaipahuKaneoheKailuaHiloHonolulu

Whakaahua[takatā | takatā pūtake]

Wāhanga tōrangapū o Te Hononga-o-Amerika
Wāhanga whenua:   Arapama • Araka • Arerona • Ākanara • Karapōnia • Kororaro • Konetikati • Reraware • Whoreta • Hōria • Hawaii • Itaho • Irinoi • Īniana • Aiowa • Kanahara • Kenetāki • Rōeihīana • Meine • Mererana • Mahakureta • Mehekina • Menehota • Mihihipi • Merore • Monotana • Neparaka • Newara • Niu Hamaparera • Niu Herei • Niu Mēhiko • Niu Ioka • Karorena-ki-te-raki • Takouta-ki-te-raki • Oheio • Okarahoma • Orekone • Penehiwēnia • Motu Rore • Karorena-ki-te-tonga • Takouta-ki-te-tonga • Tenere • Tēkiki • Iutā • Weremona • Werinia • Wahingitana • Werinia-ki-te-uru • Wehekone • Waiomi
Takiwā kāwanatanga:   Takiwā o Koromōpia
Moutere:   Hāmoa Merakana • Guam • Northern Mariana Islands • Puerto Rico • United States Virgin Islands
Moutere itiiti:   Baker Island • Howland Island • Jarvis Island • Johnston Atoll • Kingman Reef • Midway Atoll • Navassa Island • Palmyra Atoll • Wake Island