Hoani Nahe

Nō Wikipedia Māori
Ko Hoani Nahe i te 1877, he mema o te kāwanatanga o Hōri Kerei

Ko Hoani Nahe (1834?-1894) he pūkorero, he kaitōrangapū nō roto o ngā tātai rangatira o Hauraki. E taea ana e ia te whakaheke i a ia anō i ngā tama tokorima o Marutūāhu.

Nō te wā tonu i whānau mai ia, ka whakatū te teihana o ngā mihinare ki Pārāwai. Ko ngā tāngata i whai wāhi ki te ako i a ia i a ia e tamariki ana, ko Te Pirihi (James Preece), te mihinare, me Wiremu Turipona, tētahi o ngā minita Māori. I haere hoki a Hoani ki te kura a W.C. Dudley, he minita anō. Nō te 1852 ko tana haerenga ki te Kāreti o Hoani Te Kaikauwhau i Tāmaki-makau-rau. Nā te taumaha pea o ngā tikanga ako , ka oma. Engari ka tīkina e Pihopa Herewini i runga i tana kaha hiahia kia noho a Hoani hei pononga mā te Hāhi. Ahakoa tana kaha ki te mahi, ka noho tonu a Hoani hei reimana.

I ngā tau mai i 1850, ka tīmata tana mahi kohikohi i ngā kōrero tuku iho me ngā whakapapa o Hauraki. He nui ōna tuhinga i tāia ki ngā pukapuka a te Pākehā, pērā i te Journal of the Polynesian Society me ngā pukapuka a Hoani Waiti. Engari, kāhore i pai ki a Nahe ngā mahi whakarerekē a Waiti i āna kōrero, me te whakauruuru i ngā kōrero a ētahi kē ki āna; ka puta ana amuamu ki a Te Mete (S. Percy Smith) i āna reta.

I te tau 1876, ka tū a Hoani hei Mema Paremata mō Te Hauāuru. Kua whai wāhi a Hoani i roto i rūnanga o te kāwanatanga o Hōri Kerei. I a ia i te Whare Pāremata, he tapatahi ia ki te tautoko i ngā kaupapa a te Māori, engari i tōmuri āna mahi nā tana kore e āta mōhio ki te reo Pākehā, engari he mate tērā i pā ki te nuinga o ngā mema Māori. Nō te 1879, ka heke iho a Hoani i tana tūranga mema mō Te Hauāuru, ka noho ki Hōterene, ā, nō muri iho, ki Pārāwai.

Nō te hūnga o Tarawera maunga i te 10 o ngā rā o Pipiri, 1886, ka mitikia te whenua e ngā āheihei o te rangi, ka ngaro kau atu te oranga o Ngāti Tūhourangi. Kāhore kau he kai mā te iwi, mā ō rātou kararehe, ā, ka kino te noho o te iwi. Ka rere rātou ki Whakarewarewa, ki Ōhinemutu. Nā Hoani Nahe rāua ko Wīrope Hōterene Taipari i tuku whenua ki a rātou, ngaki kai ai ki reira. Kei Tairua aua whenua.

Ka mate a Hoani i te tau 1894 i a ia e noho ana ki Pārāwai, ki te whare o Wīrope Hōterene Taipari.

Herenga whakapapa[takatā | takatā pūtake]

  • Ngāti Maru
  • Ngāti Tamaterā
  • Ngāti Whanaunga
  • Ngāti Hauāuru
  • Ngāti Te Aute
  • Ngāti Kotinga

Tirohia hoki[takatā | takatā pūtake]

Tohutoro[takatā | takatā pūtake]

  • A. Ballara, 'Nahe, Hoani', Ngā Tāngata Taumata Rau 1870-1900. Wellington: Te Tari Taiwhenua, Bridget Williams Books, 1994:58-61.
  • Biography: Mita Taupopoki. The Story of Tarawera, The Landscape Renovator URL:www.anheizen.com/biographies/index.php?content=mita.php. Accessed 24.05.2006.


Ngā kaihautū 1840-1980
Ngā kaihautū 1840-1900:   Āperahama Taonui • Āpihai Te Kawau • Hāmiora Mangakāhia • Hēnare Kaihau • Hēnare Mātene Te Whiwhi • Hēnare Matua • Hēnare Tomoana • Hirini Rāwiri Taiwhanga • Hoani Nahe • Hōne Heke • Hōne Heke Ngāpua • Hōne Mohi Tāwhai • Hōne Ōmipi • Hōri Kerei Taiaroa • Horonuku Te Heuheu Tūkino IV • Karaitiana Takamoana • Matiaha Tiramōrehu • Meri Te Tai Mangakāhia • Niniwa-i-te-rangi • Nireaha Tāmaki • Pāora Tūhaere • Pōmare II • Pōtatau • Rangi Topeora • Rāpata Wahawaha • Rewi Manga Maniapoto • Riperata Kahutia • Riwha Tītokowaru • Tāmati Wāka Nene • Tāraia Ngākuti Te Tumuhuia • Tāwhiao • Te Hāpuku • Te Heuheu Tūkino III, Iwikau • Te Keepa Te Rangihiwinui • Te Keepa Te Rangi-pūawhe • Te Kooti Arikirangi Te Turuki • Te Pahi • Te Rauparaha • Te Ruki Kawiti • Te Whiti o Rongomai • Timi Kara • Tohu Kākahi • Wahanui Huatare • Wiremu Kīngi Te Rangitāke • Wiremu Pere • Wiremu Tako Ngātata • Wiremu Tāmihana • Wiremu Te Kākākura Parata • Wiremu Te Wheoro
Ngā kaihautū 1900-1980:   Apirana Ngata • Eruera Tirikātene • Hēnare Balneavis • Hēni Materoa • Hoani Te Heuheu Tūkino VI • James Clendon Tau Hēnare • Korokī • Mahuta Tāwhiao • Matiu Rata • Māui Pōmare • Paraire Paikea • Rangi Mawhete • Rua Kēnana • Tahupōtiki Wiremu Rātana • Tai Mitchell • Te Puea Hērangi • Te Rangi Hīroa • Tuaiwa Eva Rickard • Turi Carroll • Whina Cooper
Ngā Kāwana:   George Gipps • Te Hopihona • Pitiroi • Hōri Kerei • Tāmati Parāone
Ngā Kaitōrangapū, ngā āpiha:   Constantine Henry Phipps • Edward Eyre • Francis Dart Fenton • Francis Dillon Bell • Frederick Edward Maning • Frederick Weld • Frederick Whitaker • George Rusden • Gilbert Mair • Henry George (Earl) Grey • Henry Russell • Henry Sewell • Hōne Hīhana • Jack Kent Hunn • James Crowe Richmond • James Edward Fitzgerald • James Prendergast • James Stephen • John Gorst • Joseph Gordon Coates • Julius Vogel • Lord Glenelg • Michael Joseph Savage • Norman Kirk • Peter Fraser • Ralph Hanan • Robert Stout • Te Hētana • Te Mākarini • Te Paraihe • Te Paranihi • Te Pōkiha • Te Pūhipi • Thomas Buick • Thomas Bunbury • Walter Mantell • Walter Nash • William Herries • William Martin • William Rees • William Spain
Ngā kaiwhakanoho, ngā mihinare:   Edward Wakefield • George Clarke • James Cowan • Pīhopa Pomaparie • Richard Taylor • Te Harawira • Te Herewini • Te Karuwhā • Te Kerēhi • Te Koroneho • Te Mātenga