Ngā Puhi

Nō Wikipedia Māori
Ngā Puhi
He wāhanga o Te Tai Tokerau
Rohe: Te Tai-tokerau
Waka: Māhūhū, Māmari, Mataatua, Ngātokimatawhaorua, Ruakaramea
Tohutoro matua: Rārangi Iwi-Hapū

Ko Ngāpuhi he iwi nui, nō Te Tai-tokerau, Te Ika-a-Māui, Aotearoa. Kua tae ki te 125,601 ngā mema i te 2013. Ko ngā waka ko Māhūhū, ko Māmari, ko Mataatua, ko Ngātokimatawhaorua, ko Ruakaramea.[1]

Te whare o Ngāpuhi[takatā | takatā pūtake]

Ko te Whare o Ngāpuhi: Tāmaki-makau-rau ki Te Rerenga Wairua. Ko ngā pānga atu ko Ngāti Whatua, Te Rarawa, Te Aupouri, Ngāti Kahu, Ngāpuhi ki roto. Ko ngā rārangi maunga ngā poutokomanawa i hikia te tāhūhū o te whare o Ngāpuhi.

Ko Ngāpuhi-nui-tonu te Iwi.
Ko Ngātoki-mata-whaorua te waka.
Ko Ngāti Hine te hapū.
Ko Rahiri rāua ko Ahuaiti te pūtake.

Ka matakitaki atu ki te mōwhitinga mai o te rā, kia pā mai ki ngā pāpāringa o taku maunga tapu o Hikurangi e heke ai ana roimata mā te tonga, ko Hikurangi te awa. Ka rere taku awa kua pahure mai i Te Hoanga, te kohatu i whakamahia ai e ngā tūpuna hei whakakoi i ā rātou toki, ka heke. Kia titiro ake ki te whare tupuna ki a Eparaima Makapi e tū mai rā me te wharekai a Te Kauta i runga i te marae I a Kaikou. Ka rere tonu taku awa kia pahure ake i te marae o Rōma i whakaritea ai e ngā tūpuna hei tūnga whare hui e tū mokemoke tonu ana i tēnei wā. Ka rere tonu taku awa, kua pahure i te tupuna whare nei i a Tau Henare me Ngā Tau e Toru te whare tawhito, ki te wharekai ki a Pipiwai e tū mai rā ki runga o te marae o Te Horo. Ka heke atu i konā kia tae ki Tiiti ki te Apunga ki te hononga o te awa ki tō Mangakahia, e heke atu ai ki Tītoki ko Korokota e tū mai rā ki te taha mauī. Ka rere atu taku awa, kia tae atu ki Tangiterōria ko Tirarau e tū mai, ka noho.

Ko Ngāti Hau te Hapū.
Ko Rahiri rāua ko Whakaruru te putake.

Kia titiro atu ki te rāwhiti ki taku pā, ki a Te Ruapekapeka, e kōrerohia nei e te nuinga, te pūtakenga mai o te awa o Te Wairua. E pahure mai ai i te tupuna whare i a Te Ruapekapeka e tū mai rā i runga o tana marae I a Akerama (Ngāruahine), ka heke atu i konā kia pahure ake i te whare tupuna I a Iho o Nehua, ko te marae ko Whakapara, ko Huruiki te maunga, ka rere tonu taku awa kia titiro tahanga ake ki tērā o aku whare tupuna, ki Te Reo o te Iwi e tū mai rā ki runga o te marae o Pehiaweri, ko Maruata te maunga ka heke atu kia pahure atu ite tupuna whare i a Te Maungarongo e tū mai rā ki Poroti, i raro iho o tana maunga tapu i a Whatitiri, kia pahure atu mā te taha atu o Korokota kia tae atu ki Tangiteroria kia hono atu ki a Hikurangi awa, kia whakataka atu ki te awa o te Wairoa, ki te Kaipara, kia huihui atu ai ki ngā tini marae o te rohe o Ngāti Whātua ki te Kaipara. Kua titiro atu rā ki te pūaha ki te Moana-nui-a-Kiwa.

Taupori[takatā | takatā pūtake]

E 102,981 te taupori i te 2001.[2]

E 122,214 te taupori i te 2006.[3]

E 125,601 te taupori i te 2013.[4]

E 165,201 te taupori i te 2018.[5]

Hapū[takatā | takatā pūtake]

Ingoa[1] Takiwā[1] Marae[1]
Kōhatutaka Ngāpuhi Hokianga ki te Raki Mangamuka Marae, Te Arohanui / Mangataipa
Māhurehure Ngā Ngaru o Hokianga Māhuri Marae, Moehau Marae, Arohamauora, Ōtātara, Tāheke, Tuhirangi Marae
Ngā Uri o Puhatahi Te Takiwā o Ngāpuhi ki Whangārei Omauri
Ngāi Tāwake Ngāpuhi ki te Hauāuru, Te Rūnanga o Taumārere ki Rākaumangamanga Pukerātā Marae, Tauwhara
Ngāi Tāwake ki te Moana Ngāpuhi Hokianga ki te Raki Mokonuiārangi Marae, Puketawa, Tauratumaru
Ngāi Tāwake ki te Tuawhenua Ngāpuhi Hokianga ki te Raki Piki te Aroha / Rāhiri
Ngāi Tāwake ki te Waoku Ngāpuhi ki te Hauāuru Kaingahoa Mataraua, Ngāi Tāwake Marae, Paripari Marae, Te Huehue Marae
Ngāi Tū Te Auru Ngāpuhi ki te Hauāuru, west caost Pukerātā Marae
Ngāti Hao Ngāpuhi Hokianga ki te Raki, Te Takiwā o Ngāpuhi ki Whangārei Paremata Marae, Piki te Aroha / Rāhiri, Puketawa, Tauratumaru, Pehiaweri, Whakapara
Ngāti Hau Te Takiwā o Ngāpuhi ki Whangārei, Ngā Ngaru o Hokianga Akerama, Ngāraratunua Marae, Pehiaweri, Whakapara, Te Pīti / Ōmanaia
Ngāti Hine Te Takiwā o Ngāti Hine, Ngāpuhi ki te Hauāuru, Te Takiwā o Ngāpuhi ki Whangārei Horomanga Marae, Kaikou, Kawiti Marae, Matawaia, Maungārongo, Miria Marae, Mohinui, Mōtatau, Ōtiria, Parakao Marae, Tau Henare Marae, Te Rito Marae, Ngāti Kahu o Torongare, Ngāti Kōpaki, Ngāti Ngāherehere, Ngāti Te Ara, Ngāti Te Tāwera, Te Kau i Mua, Te Orewai, Ngāraratunua Marae, Te Hūruhi, Tereawatea Marae[6]
Ngāti Hineira Te Rūnanga o Taumārere ki Rākaumangamanga Parawhenua Marae, Rāwhitiroa / Te Ahuahu Marae, Tauwhara
Ngāti Hinemutu Ngāpuhi ki te Hauāuru Parihaka, Ōkorihi
Ngāti Horahia Pākotai Parahaki, Parakao Marae, Te Oruoru Marae, Te Tārai o Rāhiri
Ngāti Kahu o Torongare Te Takiwā o Ngāpuhi ki Whangārei, Te Takiwā o Ngāti Hine Ngāraratunua, Mohinui
Ngāti Kairewa Ngā Ngaru o Hokianga Mātai Aranui Marae, Mōria, Pā te Aroha Marae
Ngāti Kawa Te Rūnanga o Taumārere ki Rākaumangamanga Oromāhoe Marae, Te Tii Waitangi, Waitangi Upper Marae
Ngāti Kerewheti Ngā Ngaru o Hokianga Mātai Aranui Marae, Mōria, Pā te Aroha Marae
Ngāti Kiriahi Te Rūnanga o Taumārere ki Rākaumangamanga Ngāwhā Marae
Ngāti Kōpaki Te Takiwā o Ngāti Hine Ōtiria
Ngāti Korohue Te Rūnanga o Taumārere ki Rākaumangamanga Parawhenua Marae
Ngāti Korokoro Ngā Ngaru o Hokianga Kōkōhuia / Ōmāpere, Pākanae, Te Whakamaharatanga / Waimamaku, Waiwhatawhata / Aotea
Ngāti Kura Ngāpuhi ki te Hauāuru, Te Rūnanga o Taumārere ki Rākaumangamanga Kohewhata, Te Kotahitanga Marae, Matuari / Te Tāpui
Ngāti Kuta Taiāmai ki te Marangai Te Rāwhiti / Omakiwi
Ngāti Māhia Ngāpuhi ki te Hauāuru Te Hūruhi, Ururangi Marae
Ngāti Manu Taiāmai ki te Marangai Kāretu Marae
Ngāti Mau Te Rūnanga o Taumārere ki Rākaumangamanga Ngāwhā Marae, Wharengaere
Ngāti Miru Te Rūnanga o Taumārere ki Rākaumangamanga Matuari / Te Tāpui
Ngāti Moe Pākotai Parakao Marae, Te Oruoru Marae, Te Tārai o Rāhiri
Ngāti Moerewa Ngāpuhi ki te Hauāuru Te Hungāiti, Te Maata, Te Rīngi, Māhūhū ki te Rangi Marae
Ngāti Moko Te Rūnanga o Taumārere ki Rākaumangamanga Waitangi Upper Marae
Ngāti Ngāherehere Te Takiwā o Ngāti Hine Matawaia
Ngāti Pākau Ngā Ngaru o Hokianga Māhuri Marae, Tāheke Marae
Ngāti Pare Taiāmai ki te Marangai Waikare / Te Tūruki
Ngāti Rāhiri Te Rūnanga o Taumārere ki Rākaumangamanga Te Tii Waitangi, Oromāhoe Marae
Ngāti Rangi Ngāpuhi ki te Hauāuru, Te Rūnanga o Taumārere ki Rākaumangamanga Kaingahoa Mataraua, Te Hungāiti, Te Maata, Ngāwhā Marae
Ngāti Rauwawe Ngā Ngaru o Hokianga Tāheke Marae
Ngāti Rēhia Te Rūnanga o Taumārere ki Rākaumangamanga Hiruhārama Hou Marae, Korokota, Mātoa, Maungārongo, Tākou Marae, Tauwhara, Whitiora Marae
Ngāti Ruamahue Te Rūnanga o Taumārere ki Rākaumangamanga
Ngāti Tautahi Ngāpuhi ki te Hauāuru, Te Rūnanga o Taumārere ki Rākaumangamanga Parihaka, Te Kotahitanga Marae, Ōkorihi, Tākou Marae, Te Whetū Marama
Ngāti Tawake ki te Tuawhenua Te Rūnanga o Taumārere ki Rākaumangamanga Tauwhara
Ngāti Te Ara Te Takiwā o Ngāti Hine Ōtiria
Ngāti Te Pou Ngā Ngaru o Hokianga Kōkōhuia / Ōmāpere, Mātai Aranui Marae, Mōria, Pā te Aroha Marae, Te Pīti / Ōmanaia, Te Whakamaharatanga / Waimamaku
Ngāti Te Rēinga Ngāpuhi Hokianga ki te Raki Waihou / Waimirirangi
Ngāti Te Rino Pākotai Maungārongo, Parahaki Marae, Parakao Marae, Te Oruoru Marae, Te Tārai o Rāhiri
Ngāti Te Tāwera Te Takiwā o Ngāti Hine Mōtatau
Ngāti Toki Pākotai Parahaki Marae, Parakao Marae, Te Oruoru Marae, Te Tārai o Rāhiri
Ngāti Torehina Te Rūnanga o Taumārere ki Rākaumangamanga Wharengaere
Ngāti Toro Ngāpuhi Hokianga ki te Raki, Ngā Ngaru o Hokianga Mataitaua, Mokonuiārangi Marae, Paremata Marae, Piki te Aroha / Rāhiri, Puketawa, Rangatahi Marae, Motukiore, Tauratumaru Marae
Ngāti Tuapango Ngā Ngaru o Hokianga, Te Rūnanga o Taumārere ki Rākaumangamanga Matahuru Papakainga, Mōria, Pā te Aroha Marae, Tākou
Ngāti Ueoneone Ngāpuhi ki te Hauāuru Ōkorihi
Ngāti Wai Ngā Ngaru o Hokianga
Ngāti Whakaeke Ngāpuhi ki te Hauāuru, Te Takiwā o Ngāti Hine, Te Rūnanga o Taumārere ki Rākaumangamanga Te Kotahitanga Marae, Mātoa, Tākou, Parahaki Marae
Ngāti Whakaminenga Pākotai Te Kiore
Ngāti Whārara Ngā Ngaru o Hokianga Kōkōhuia / Ōmāpere, Pākanae, Waiwhatawhata / Aotea
Patukeha Taiāmai ki te Marangai Kaingahoa Rāwhiti, Te Rāwhiti / Omakiwi
Takoto Kē Ngāpuhi ki te Hauāuru Kohewhata, Te Kotahitanga Marae
Te Hikutu Ngā Ngaru o Hokianga Mātai Aranui Marae, Mōria, Pā te Aroha Marae
Te Honihoni Ngāpuhi Hokianga ki te Raki Puketawa, Tauratumaru Marae
Te Kapotai Bay of Islands Kororareka, Waikare / Te Tūruki,Rāwhitiroa / Te Ahuahu Marae, WWaikare / Te Tūruki
Te Kau i Mua Te Takiwā o Ngāti Hine Matawaia
Te Kumutu Pākotai Parahaki Marae, Te Oruoru Marae
Te Māhurehure Te Rūnanga o Taumārere ki Rākaumangamanga Te Raukura Marae
Te Ngahengahe Ngāpuhi Hokianga ki te Raki Mokonuiārangi Marae, Rangatahi Marae
Te Orewai Te Takiwā o Ngāti Hine Tau Henare Marae
Te Parawhau Te Takiwā o Ngāpuhi ki Whangārei, Te Takiwā o Ngāti Hine Ngāraratunua, Pehiaweri, Toetoe Marae, Korokota, Maungārongo, Parakao Marae, Tangiterōria Marae
Te Patuharakeke Te Takiwā o Ngāpuhi ki Whangārei Takahiwai
Te Popoto Ngāpuhi Hokianga ki te Raki, Te Rūnanga o Taumārere ki Rākaumangamanga Rangatahi Marae, Tauratumaru Marae, Rāwhitiroa / Te Ahuahu Marae
Te Poukā Ngā Ngaru o Hokianga Kōkōhuia / Ōmāpere, Pākanae, Waiwhatawhata / Aotea
Te Rauwera Taiāmai ki te Marangai Te Rauwera
Te Uri Karaka Taiāmai ki te Marangai Kāretu
Te Uri Māhoe Ngāpuhi Hokianga ki te Raki Mangamuka Marae, Te Arohanui / Mangataipa
Te Uri o Hawato Te Rūnanga o Taumārere ki Rākaumangamanga Ngāwhā Marae, Kaikou
Te Uri o Hua Ngāpuhi ki te Hauāuru Te Kotahitanga Marae
Te Uri Ongaonga Taiāmai ki te Marangai Waimangaro
Te Uri Taniwha Te Rūnanga o Taumārere ki Rākaumangamanga Ngāwhā Marae, Parawhenua Marae, Rāwhitiroa / Te Ahuahu Marae
Te Uriroroi Te Takiwā o Ngāpuhi ki Whangārei, Te Takiwā o Ngāti Hine Pehiaweri, Toetoe Marae, Maungārongo Marae, Tangiterōria
Te Whānau Whero Ngā Ngaru o Hokianga Mātai Aranui Marae, Mōria, Pā te Aroha Marae
Te Whanauwhero Te Rūnanga o Taumārere ki Rākaumangamanga Parawhenua Marae
Uri o Te Tangata Te Takiwā o Ngāpuhi ki Whangārei Te Kotahitanga Marae o Otangarei, Terenga Parāoa
Whānautara Te Rūnanga o Taumārere ki Rākaumangamanga Tauwhara

Tirohia hoki[takatā | takatā pūtake]

Hoto ki waho[takatā | takatā pūtake]

Tohutoro[takatā | takatā pūtake]

  1. 1.0 1.1 1.2 1.3 "TKM Ngāpuhi". tkm.govt.nz. Te Puni Kōkiri. Retrieved 2 March 2018.
  2. "Iwi (Total Responses) and Sex, for the Maori Descent Census Usually Resident Population Count, 2001". stats.govt.nz. Tatauranga Aotearoa.
  3. "Iwi (Total Responses) and Work and Labour Force Status by Sex, for the Maori Descent Census Usually Resident Population Count Aged 15 Years and Over, 2006". stats.govt.nz. Tatauranga Aotearoa.
  4. "Iwi (total responses) and iwi groupings and languages spoken by age group, for the Maori descent census usually resident population count, 2001, 2006, and 2013 Censuses (RC, TA)". stats.govt.nz. Tatauranga Aotearoa.
  5. "Iwi affiliation (estimated count), for the Maori descent usually resident population, 2018". stats.govt.nz. Tatauranga Aotearoa.
  6. "TKM Te Rūnanga o Ngāti Hine". tkm.govt.nz. Te Puni Kōkiri. Retrieved 2 March 2018.
Ngā iwi o Ngā Puhi
Ngāi Tawake • Ngāi Te Auru • Ngāi Tūpango • Ngāti Hao • Ngāti Hau (Ngā Puhi) • Ngāti Here • Ngāti Hine-a-Maru • Ngāti Hineira • Ngāti Horahia • Ngāti Hurihanga • Ngāti Korokoro • Ngāti Kura (Ngā Puhi) • Ngāti Kuta • Ngāti Manu • Ngāti Miru • Ngāti Moerewa • Ngāti Pakahi • Ngāti Pākau (Ngā Puhi) • Ngāti Pou (Ngā Puhi) • Ngāti Rāhiri (Ngā Puhi) • Ngāti Rangi (Ngā Puhi) • Ngāti Rēhia (Ngā Puhi) • Ngāti Ruamahue • Ngāti Ruangaio (Ngā Puhi) • Ngāti Tāhuhu • Ngāti Tautahi • Ngāti Te Ara • Ngāti Te Rauwawe • Ngāti Te Reinga • Ngāti Te Rino • Ngāti Te Tarawa • Ngāti Toki (Ngā Puhi) • Ngāti Toro • Ngāti Tū (Ngā Puhi) • Ngāti Tūpoto (Ngā Puhi) • Ngāti Uru (Ngā Puhi) • Ngāti Whakaeke • Ngāti Whakamaunga • Ngāti Wharara • Te Hikutū • Te Honihoni • Te Kaitangata (Ngā Puhi) • Te Kapotai • Te Kōkako o Ngā Puhi • Te Māhurehure (Ngā Puhi) • Te Ngahengahe • Te Ngarehauata • Te Orewai • Te Parawhau (Ngā Puhi) • Te Pōpoto (Ngā Puhi) • Te Tahāwai (Ngā Puhi) • Te Uri-o-Hua • Te Uri Taniwha • Te Urukaraka (Ngā Puhi) • Te Whānau-a-Hinetāpora (Ngā Puhi) • Te Whānau Pani (Ngā Puhi)