Āwherika

Nō Wikipedia Māori
Āwherika
Rahi30,221,532 km2 (11,668,599 sq mi), t2
Taupori1.1 piriona[1] (2013, t2)
Taupori kiato36.4/km2 (94/sq mi)
Ingoa tangataĀwherika
Whenua54 (tāpiri 2 tautohea) (Mātai Whenua Tōrangapū)
Takiwā whirinaki
Reo1250-3000 ngā reo taketake
WāhiwāUTC-1 ki UTC+4
Ētahi atu tāone hiraRārangi rohe metropolitan ki Āwherika
Rārangi tāone ki Āwherika
Ngāitiria Lagos
Īhipa Kairo
Te Whenua o KōngoKōngo Kinshasa-Brazzaville
Āwherika-ki-te-tonga Greater Johannesburg
Hūmārie Mogadishu
Hūtāne Khartoum-Omdurman
Tānahia Dar es Salaam
Īhipa Alexandria
Te Tai Rei Abidjan
Marako Casablanca
Wāhi o Āwherika kei raro i te motuhaketanga, awe rānei o ngā kaha tāmi i 1913, whai hoki ngā roherohe o nāianei.      Pehiamu      Tiamana      Pāniora      Wīwī      Kīngitanga Kotahi      Itāria      Potukara      motuhake

Ko Āwherika te paparahi rahinga whenua tuarua, taupori tuarua o te ao. Kapi ai 30.2 miriona km2 (6% o te mata tapeke o te ao, 20.4% o te matawhenua o te ao) e te paparahi nei, whai hoki ōna moutere pātata. 1.1 piriona tāngata e noho ana ki Āwherika, arā, āhua 15% o te taupori o te ao. Karapotia te paparahi e te Moana Rōwhenua ki te raki, e te Kōawa Suez me te Moana Kura ki te taha o te Kūrae Sinai ki te whakarua, e te Moana Īnia k te paeroa, ā, e te Moana Ranatiki i te hauāuru. He wāhanga hoki te moutere o Marakāhia me ētahi atu tinimoutere whakaehu. E 54 ōna wehenga whakamihi tutuki, e iwa ngā takiwā, ā, e rua ngā wehenga motuhake ā-meka me te whakamihi taparere, whakamihi-kore rānei.

Kei Āwherika te taupori rangatahi rawa o ngā paparahi katoa: 50% o ngā wae Āwherika i whānau mai i te tau 1991, ā muri rānei. Ko Aratiria te whenua rahinga nui rawa, ā, kei Ngāitiria te taupori maha rawa o te paparahi nei. He meka whakamihia whānuitia kei Āwherika te tūrangawaewae o te momo tangata, inarā, ki te Tai Rāwhiti o Āwherika. Ka noho a Āwherika ki ia taha o te weheruatanga o te ao, he maha ngā rohe āhuarangi rerekē, ā, koia anake te paparahi e toha ana mai te rohe hātai i te tonga ki te rohe hātai i te raki. He maha, he kanorau hoki ngā momopori, ngā ahurea me ngā reo e ora ana ki Āwherika. Nō te mutunga o te rautau t19 i tāmitia te nuinga o Āwherika e ngā whenua o Ūropi. He mea whakaputa te nuinga o ngā whenua motuhake ki Āwherika ināianei e te tukanga wetetāmitanga o te rautau t20.

Ōhanga[takatā | takatā pūtake]

Raupapa Whenua GDP (PPP, 2014)
miriona tāra HOA
1  Ngāitiria 1,052,937
2  Īhipa 946,591
3  Āwherika-ki-te-tonga 707,097
4  Aratiria 551,596
5  Marako 259,240
6  Anakora 177,264
7  Hūtāne 160,189
8  Etiopia 145,100
9  Kēnia 133,015
10  Tānahia 128,158
Raupapa Whenua GDP (tūtapa, 2014) miriona tāra HOA
1  Ngāitiria 573,999
2  Āwherika-ki-te-tonga 350,082
3  Īhipa 286,538
4  Aratiria 214,063
5  Anakora 131,401
6  Marako 110,009
7  Hūtāne 74,766
8  Kēnia 60,937
9  Pāniora (Āwherika) 59,523
10  Etiopia 54,809


Mātai Whenua Torangapū[takatā | takatā pūtake]

He mea whakarōpū ngā whenua i tēnei ripanga e ai ki te kaupapa mā ngā wāwāhanga mātai whenua e whakamahia e te Kōtahitanga Aorere. He mea whakatiki ngā raraunga ō roto i ngā tohutoro kua tautohua. Kia rerekē ēnei e rua, kua āta tūtohia.

Rohe o te Āwherika:      Raki      Uru      Waengapū      Rāwhiti      Tai Tonga
 
 
Mahere whenua ōkiko o Āwherika
 
Reo
Ingoa rohe,[2]
takiwā, me ngā pīwari
Rahinga
(km²)
Taupori[3] Tau Taupori kiato
ia km²
Ūpokonga
Āwherika ki te Raki
 Aratiria 2,381,740 34,178,188 2009 14 Algiers
 Canary Islands (Pāniora)[4] 7,492 2,118,519 2010 226 Las Palmas de Gran Canaria,
Santa Cruz de Tenerife
 Ceuta (Pāniora)[5] 20 71,505 2001 3,575
 Hūtāne 1,861,484 30,894,000 2008 17 Khartoum
 Īhipa[6] 1,001,450 82,868,000 2012 83 Kairo
 Madeira (Potukara)[7] 797 245,000 2001 307 Funchal
 Marako 446,550 34,859,364 2009 78 Rabat
 Melilla (Pāniora)[8] 12 66,411 2001 5,534
 Rīpia 1,759,540 6,310,434 2009 4 Tripoli
 Tūnihia 163,610 10,486,339 2009 64 Tunis
  Hahāra ki te Hauāuru[9] 266,000 405,210 2009 2 El Aaiún
Maire o Āwherika / Āwherika ki te Whakarua
 Eritēria 121,320 5,647,168 2009 47 Asmara
 Etiopia 1,127,127 84,320,987 2012 75 Addis Ababa
 Hūmārie 637,657 9,832,017 2009 15 Mogadishu
 Tipūti 23,000 623,891 2012 22 Tipūti
Āwherika ki te Rāwhiti
 British Indian Ocean Territory - Chagos Archipelago
(Kīngitanga Kotahi)
56.13 3,000 2012 53.4 Diego Garcia
 Hūtāne-ki-te-tonga 619,745 8,260,490 2008 13 Juba
 Kēnia 582,650 39,002,772 2009 66 Nairobi
 Komoro 2,170 752,438 2009 347 Moroni
 Marakāhia 587,040 20,653,556 2009 35 Antananarivo
 Marāwi 118,480 14,268,711 2009 120 Lilongwe
 Marihi 2,040 1,284,264 2009 630 Port Louis
 Mayotte (Wīwī) 374 223,765 2009 490 Mamoudzou
 Mohapiki 801,590 21,669,278 2009 27 Maputo
 Puruniti 27,830 8,988,091 2009 323 Bujumbura
 Rāwana 26,338 10,473,282 2009 398 Kigali
 Réunion (Wīwī) 2,512 743,981 2002 296 Saint-Denis
 Seychelles 455 87,476 2009 192 Victoria
 Tāmipia 752,614 11,862,740 2009 16 Lusaka
 Tānahia 945,087 44,929,002 2009 43 Dodoma
 Timuwawe 390,580 11,392,629 2009 29 Harare
 Ukānga 236,040 32,369,558 2009 137 Kampala
Āwherika Waengapū
 Anakora 1,246,700 12,799,293 2009 10 Luanda
 Kamarūna 475,440 18,879,301 2009 40 Yaoundé
 Kāpona 267,667 1,514,993 2009 6 Libreville
 Kāta 1,284,000 10,329,208 2009 8 N'Djamena
 Kini Ekuatoria 28,051 633,441 2009 23 Malabo
 Kōngo 342,000 4,012,809 2009 12 Brazzaville
 São Tomé and Príncipe 1,001 212,679 2009 212 São Tomé
 Te Puku o Āwherika 622,984 4,511,488 2009 7 Bangui
 Te Whenua o Kōngo 2,345,410 69,575,000 2012 30 Kinshasa
Āwherika Tai Tonga
 Āwherika-ki-te-tonga 1,219,912 51,770,560 2011 42 Bloemfontein, Cape Town, Pretoria[10]
 Namīpia 825,418 2,108,665 2009 3 Windhoek
 Poriwana 600,370 1,990,876 2009 3 Gaborone
 Teroto 30,355 2,130,819 2009 70 Maseru
 Warerangi 17,363 1,123,913 2009 65 Mbabane
Āwherika ki te Uru
 Henekara 196,190 13,711,597 2009 70 Dakar
 Kāna 239,460 23,832,495 2009 100 Accra
 Kini 245,857 10,057,975 2009 41 Conakry
 Kini Pihō 36,120 1,533,964 2009 43 Bissau
 Māri 1,240,000 12,666,987 2009 10 Bamako
 Mauritānia 1,030,700 3,129,486 2009 3 Nouakchott
 Ngāika 1,267,000 15,306,252 2009 12 Niamey
 Ngāitiria 923,768 166,629,000 2012 180 Abuja
 Pēnina 112,620 8,791,832 2009 78 Porto-Novo
 Pūkina 274,200 15,746,232 2009 57 Ouagadougou
 Raipiri 111,370 3,441,790 2009 31 Monrovia
 Saint Helena, Ascension me Tristan da Cunha (Kīngitanga Kotahi) 420 7,728 2012 13 Jamestown
 Te Araone 71,740 6,440,053 2009 90 Freetown
 Te Kamopia 11,300 1,782,893 2009 158 Banjul
 Te Kūrae Matomato 4,033 429,474 2009 107 Praia
 Te Tai Rei 322,460 20,617,068 2009 64 Abidjan,[11] Yamoussoukro
 Toko 56,785 6,019,877 2009 106 Lomé
  Tapeke Āwherika 30,368,609 1,001,320,281 2009 33

Kupu tautoko[takatā | takatā pūtake]

  1. Gudmastad, Ericha (2013). "2013 World Population Data Sheet" (PDF). prb.org. Population Reference Bureau. Archived from the original (PDF) on 27 Hakihea 2013. Retrieved 18 August 2015. {{cite web}}: Check date values in: |archive-date= (help); External link in |website= (help)
  2. Rohe paparahi mai tō te KoAo whakarōpūtanga/mahere.
  3. "USCensusBureau:Countries and Areas Ranked by Population: 2009". Archived from the original on 2013-10-13. Retrieved 2015-11-25.
  4. Ka whakarōpūtia auautia ngā Moutere Canary Pāniora hei wāhanga o Āwherika-ki-te-Raki nō tā rātou pātatatanga ki Marako me Sahara ki te Hauāuru; ka tū ngā tatau taupori me rahinga mō 2001.
  5. Ka karapotia te tūwaho Pāniora a Ceuta e te whenua o Marako ki Āwherika ki te Raki; ka tū ngā tatau taupori me rahinga mō 2001.
  6. Īhipa is generally considered a transcontinental country in Northern Africa (UN region) and Western Asia; population and area figures are for African portion only, west of the Suez Canal.
  7. The Portuguese Madeira Islands are often considered part of Northern Africa due to their relative proximity to Morocco; population and area figures are for 2001.
  8. The Spanish exclave of Melilla is surrounded on land by Morocco in Northern Africa; population and area figures are for 2001.
  9. The territory of Western Sahara is claimed by the Sahrawi Arab Democratic Republic and Morocco. The SADR is recognized as a sovereign state by the African Union. Morocco claims the entirety of the country as its Southern Provinces. Morocco administers 4/5 of the territory while the SADR controls 1/5. Morocco's annexation of this territory has not been recognized internationally.
  10. Bloemfontein is the judicial capital of South Africa, while Cape Town is its legislative seat, and Pretoria is the country's administrative seat.
  11. Yamoussoukro is the official capital of Côte d'Ivoire, while Abidjan is the de facto seat.