Hīrangi

Ko Hīrangi te papakāinga o Ngāti Tūrangitukua hapū o Ngāti Tūwharetoa. E tū ana tēneki marae ki Waipapa, kei raro tonu i te marumaru o Pihanga maunga, e piri tata ana ki te tāone o Tūrangi.

Kua tapaina te whenua nei i nga hihi o te rangi e ārohirohi mai ana ki te onepū i Waitahanui, arā ki te taha o te awa o Tongariro. Ko Waitahanui te pā tawhito o te hapū matua o Tūrangitukua arā ko Ngāti Te Aho.

I nga tau whakamutunga o te rautau 1800 ka hūnuku te hapū a Ngāti Te Aho ki wāhi kē, ko ētehi ki Tokaanu, ko ētehi ki Waiotaka, ko ētehi ki Hīrangi.

I whakatūria te wharepuni a Tūwharetoa i te Aupouri i te tau 1908, ko te tohunga whakairo ko Tūterangi Whakamakaka, he tangata nō Te Teko. Tekau pea ngā tau kia hanga kia oti, ā, kua tuwhera i te tau 1917.

Ko Te Aroha te wharekai, he mea hou i whakatūria i te tau 1988 ko Rangikaiamokura Hetet o Ngati Tūrangitukua te tohunga i whakairo.