Reo Tahiti

Nō Wikipedia Māori
Reo Tahiti i te whare karakia o Pater Noster

Ko te reo Tahiti (te reo Mā‘ohi) te reo e kōrerongia ana i runga i te motu o Tahiti, he wāhanga o Porinīhia Wīwī. Nō te mea hoki kua riro tēnei motu hei pokapū matua mō ngā motu kē o Porinīhia Wīwī, e whakamahia ana tēnei ingoa e ngā tauiwi me te kāwanatanga o Wīwī ki te kōrero mō ngā reo e rima e kōrerongia ana e ngā tāngata whenua o ngēnei motu. He tino whanaunga te reo Tahiti ki te reo Māori. E mōhiotia whānuitia te kōrero mō te taenga mai o Kāpene Kuki ki Aotearoa. Ko tētahi rangatira nō Tahiti i runga i tana kaipuke, ko Tupaea tērā; tāna mahi he kōrero ki ngā Māori o Aotearoa nei i roto i te reo Tahiti: mārama noa tana reo ki a rātou, kāore i tino uaua te whakarongo mai, whakarongo atu.

Kāore anō tēnei reo kia whakamōhiotia hei reo motuhake, otirā, kua karangahia kētia tēnei reo hei "reo-ā-iwi". E ai ki te ture o Wīwī, ko te reo Wīwī anake te reo e tiakina ana i raro i te maru o te ture.

Ko ngā ingoa tika o ngā reo Porinīhia e kōrerongia ana i roto i a Porīnihia Wīwī ko te reo Tahiti, ko te reo ʻEnana, te reo Tuamotu, te reo Mangareva me te reo Tuhaʻapae

Kīanga
ʻIa orana Kia ora
E aha tō ʻoe huru? Kei te pēhea koe?
Maitaʻi vau. Kei te pai ahau.
ʻAe Āe
ʻĒ
ʻAita Kāo
Māuruuru Ngā mihi
Nānā Ka kite anō.

Pūnaha tātaki kupu[takatā | takatā pūtake]

14 ngā reta o te arapū Tahiti. Ka whakaaturia ngā reta me ngā oro ki Te Arapū Oromotu Tāwāhi.

Arapū
Reta A E F H I M N O P R T U V ʻ
Oro /a/ /e/ /f/ /h/ /i/ /m/ /n/ /o/ /p/ /ɾ/ /t/ /u/ /v/ /ʔ/

Ka tuhia ngā oropuare roa ki ngā tohutō.

Oromotu[takatā | takatā pūtake]

Orokati
Ngutu Niho Korokoro
Whakamutu p t ʔ
Iho m n
Patō ɾ
Tiotio f v s h
  • Ka whakahuatia te /iho/ hei [iço] i ngā kupu katoa.
Oropuare
Takamua Takamuri
Tata i iː u uː
Waenga e eː o oː
Tuwhera a aː

Wetereo[takatā | takatā pūtake]

Tūkapi
Takitahi Takirua Takitini
Kiritūnei Kauawhi tāua tātou
Kaupare vau, au māua mātou
Kiritūnā ʻoe ʻōrua ʻoutou
Kiritūrā Whānui ʻoia rāua rātou
Hokinga ʻōna
Hokinga (ai)
Tūkapi riro
Whānui Tuku, whaioranga
Whānui “A”
“O”
Kiritūnei takitahi Poto taʻu
“A” tāʻu nāʻu
“O” tōʻu nōʻu
Kiritūnā takitahi Poto
Kiritūrā takitahi Poto tana
“A” tāna nāna
“O” tōna nōna
Pūtohu
Takitahi Takirua Torutoru
Pū tautuhi te tau
Pūnoa Whānui e
Tētahi te hōʻē
Tētahi atu tetahi
  • Ka taea te tāpiri te “mau” ki muri, kia whakatakitinitia te tūingoa, e whai ake rā.
Tūwāhi
Mea Wāhi
Tūkapi Tūkē
Whānui ʻō
Tū nei teie ʻō nei nei
Tū nā tēna ʻōna -na
Tū rā tēra ʻōra -ra
Hokinga ia, taua, te reira reira
Tūwāhi
niʻa runga
raro raro
roto roto
rāpae waho
mua mua
muri muri
rōpū waenga
rotopū waenganui
pihai nei tua nei
pihai atu tua
pihai aʻe e tata ana ki
pihai iho te taha
Pūhono
i i, ki Ka whakamahia te “iā” i te wā, ka whakamahi ai ki ngā ingoa, ki ngā tūkapi rānei. Ka kōmitimitihia ki te “au”, ka puta ai te “iāʻu”. Ka kōmitimitihia ki te “ʻoia”, ka puta ai te “iāna”.
tei tei I te nui o te wā, ka whakamahia ki te tīmatanga anake o te rerenga kōrero. Ka whakamahia ki te “iā” mō ngā ingoa, mō ngā tūkapi hoki.
ei hei
mai mai i
a, o a, o
nā, nō nā, mā, nō, mō
me, ki
ē e (hei kupukiri)
Whakarerekē
pinepine Putuputu
ēna, aʻe nei
ā tonu
noa noa, tonu
roa, rahi rawa
ihoā tika
mai(ra) mai
atu(ra) atu
aʻe(ra) ake
iho iho
iho nei, ihona, ihora inātatanei
(ta)ʻatoʻa, pauroa katoa
faʻahou anō
hoʻi hoki
anaʻe anake
paha pea
hia -tia

Ko te “faʻa-”, ko te “haʻa-” hoki ngā kūmua pūtake. Ka whakamahia tētahi mō ia kupu.

Kūmuri
-a -tia
-raʻa -tanga
Tūpātai
aha aha
vai wai
hea hea
inafea inahea
nōnafea nōnahea
a(na)fea, ahea āhea
tēhea tēhea
nafea pēhea
hia hia
Wāmahi
e e (hei wāheke), me
e (hei motukore) Ka whakamahia hoki te “nei”, te “-ra” rānei i muri i te tūmahi. I te nui o te wā, ka whakamahia ki te tīmatanga anake o te rerenga kōrero. Ka whakakapia e te “e” i ētahi atu wā.
ʻua kua, i
ʻia kia
ʻa e (hei tūhau)
Whakakore
eʻere ehara
ʻaita kāore (mō te wāmua, mō te wātū rānei)
eʻita kāore (mō te wāheke)
ʻore kore
ʻeiaha kaua
Ētahi atu kīanga
ʻē me
ʻaorera rānei
tērara, ʻāreʻara engari
mai te peu (ē), mai te mea (ē) mehemea, ina
noa atu, ʻātīrā ahakoa
nō reira nō reira
nō te mea, i te mea nō te mea, i te mea
i tōʻu manaʻo ki aku nei whakaaro
e tae noa atu ki tae noa ki
e (riro) paha tērā pea
e au ē te āhua nei