Aotearoa

Nō Wikipedia Māori
Aotearoa
New Zealand
Aotearoa/Niu Tīreni
Pīwari o Aotearoa Tohu o Aotearoa
Pīwari Tohu
Pepeha: kāhore kau
(Pepeha o mua "Onward")
Ngaringari: E Ihowa Atua
God Save The King1
Aotearoa
Aotearoa
Tāone matua Te Whanganui-a-Tara
Pae: 41°17′S 174°27′E / -41.283, 174.45
Tāone nui Tāmaki-makau-rau2
Reo whaimana Ingarihi, Māori me te Reo rotarota o Aoteroa3
Kāwanatanga
• Āhua Kīngitanga-ā-ture
• Kingi Tiāre III
• Kāwana-tianara Cindy Kiro
• Pirimia Kirihi Hipikini
Tū motuhake i te Kīngitanga Kotahi 
• Tominiana 26 Mahuru 19074 
Rahi
• Katoa 268,680 km² (75)
103,738 sq mi 
• Wai (%) 2.1
Taupori
• Hakikea 2006 tau tata 4,165,6005 (124 (2005))
• 2006 kautenui 4,143,2796
• Kiato 15/km² (193)
39/sq mi
GDP (PPP) 2005 tau tata
• Katoa 101.685 miriona nui USD7 (58)
• Mā ia tangata 24,797 USD8 (27)
HDI  (2006) 0.936 (nui) (20)
Moni Tāra (NZD)
Wāhiwā NZST9 (UTC+12)
• Raumati (DST) NZDT (UTC+13)
(Whiringa-ā-nuku ki Poutū-te-rangi)
Tohu ipurangi .nz
Tohu waea +64
1 Ka whakatangihia God Save The King i te aroaro o te Kingi, o te Kāwana-tianara rānei. [1]
2 Kei a Tāmaki-makau-rau te rahi tāone nui ake; koia tonu te tāone manatōpū nui hoki.
3 Ko te reo Pākehā he reo-ā-motu de facto; ko Māori rāua ko NZSL he reo-ā-motu de jure.
4 Ehara i te tino mārama ko tēhea te rā i tū motuhake ai a Aotearoa; he maha ngā rā e hāngai ana.
5 Taupori tau whakaarohia nō te 31 Hakihea 2006 (tau tata). [2]
6 Tau whakamutunga o te kautenui o Aotearoa i te 2006, ehara tonu ko ngā manuhiri o tāwāhi. [3]
7 E 155.763 miriona nui NZD te GDP o te tau ki Poutū-te-rangi 2006 [4]
8 E 37,896 NZD te GDP mā ia tangata mō te tau ki Poutū-te-rangi 2006.
9 He wāhi taima anō tō Wharekauri, e 45 meneti i mua o te tuawhenua o Aotearoa.

He whenua, he kāhui moutere a Aotearoa i Te Moana-nui-a-Kiwa. Ko ngā moutere matua ko Te Ika-a-Māui ki te raki, ko Te Wai-pounamu, arā Te Waka-a-Māui ki waenganui, me Rakiura ki te tonga. Ko ngā whenua o roto o te Kīngitanga o Aotearoa ko ngā whenua moutere nei ko ngā Kuki Airani, ko Niue; he kāwanatanga ake o aua whenua, engari ka mau tonu he pānga wātea ki Aotearoa; ko Tokelau, me ngā wāhi kerēmetia rā o Antarctica ki ngā tahatai o te Moana o Ross. Ko Aotearoa he rōpū moutere e tū mokemoke ana, e roa rawa te tawhiti ki whenua kē. E 2000 kiromita te tawhiti ki Ahitereiria, ko Te Tai-o-Rehua te moana wehe i aua whenua e rua. Ko ngā whenua e tū tata ana ki te raki ko Niu Karetōnia, ko Whītī, ko Te Moutere Nōpoke, ko Tonga. Nō te tau kotahi mano iwa rau mā whitu (1907), ka whakatūria a Aotearoa hei whenua āhua tū wehe.

Ngā Ingoa[takatā | takatā pūtake]

Ko Aotearoa te ingoa Māori o nāianei mō te motu. Engari i tērā atu rautau, ko "Aotearoa" tētahi o ngā ingoa mo Te Ika-a-Māui anakē. Koiarā i kī ai ngā tūpuna, "ki a tātou ngā iwi o Aotearoa me te Wai-pounamu". Nō ngā tau whakatūwhera o tērā rautau, arā nō te wā i mua i te Pakanga Tuatahi o te Ao, ka hurihia hei ingoa mō te motu katoa. Ko tētahi ingoa kāhore i te tino whakamahia i tēnei wā, ko Niu Tīreni, arā te whakamāoritanga o "New Zealand". Ki ētahi, ko "Nū Tīrani" kē. Ko Aotearoa te ingoa e rangona whānuitia ana i tēnei wā.

Ngā Reo[takatā | takatā pūtake]

E toru ngā reo a te motu o Aotearoa: ko te reo Māori, ko te reo Ingarihi, ko te reo Rotatora o Aotearoa. Engari he nunui ngā reo e kōrerotia ana e ngā tāngata maha o Aotearoa nei. Hei tauira, ko te reo Hāmoa me te reo Rarotonga.

Tāngata[takatā | takatā pūtake]

Taupori: 5,011,000 (Akuhata 2020).

Momo tāngata: Pākehā – 68.0%, Māori – 14.9%, Hainamana – 4.1%, Īnia – 3.6%, Hāmoana – 3.6%, "Aotearoana" – 1.6%, Māori Kuki Airani – 1.5%, Tongana – 1.5%, Whiripīno – 1.0% (Ngā Tatauranga 2013).

Whenua whānau: Aotearoa – 74.8%, Ingarangi – 5.4%, Haina – 2.2%, Īnia – 1.7% Ahitereiria – 1.6%, Āwherika-ki-te-tonga – 1.4%, Whītī – 1.3%, Hāmoa – 1.3% (Ngā Tatauranga 2013).

Hāhi: Katorika – 12.6%, Mihinare – 11.8%, Perehipitiriana – 8.5%, "Karaitiana" – 5.5%, Wēteriana – 2.6%, Petekoha – 1.9%, Papita – 1.4%, Mōmona – 1.0%, Rātana – 1.0%, Ringatū – 0.3%, Wheao ā-Hinaru – 2.3%, Wheao ā-Pūra – 1.5%, Wheao ā-Ihirama – 1.2%, kaore – 41.9% (Ngā Tatauranga 2013).

Tirohia hoki[takatā | takatā pūtake]

Hoto ki waho[takatā | takatā pūtake]