Kuru
| Breadfruit | |
|---|---|
| |
| Scientific classification | |
| Mātāmuatanga: | |
| Pori: | |
| Pūtoi: | |
| Pūtoi: | |
| Whānau: | |
| Puninga: | |
| Momo: | A. altilis
|
| Binomial name | |
| Artocarpus altilis | |
Ko te kuru, te pōporo rānei (Artocarpus altilis) he rākau nui nō Hawaiki, ko ngā hua he tino kai a ngā tūpuna. He rākau tēnei o ngā whenua wera, ko te hua-parāoa te ingoa Pākehā. I mauria mai ētahi hua whenua mai i Hawaiki e ngā tūpuna Māori, kāhore nei e ora i roto i nga huarere o Aotearoa. Uru atu ki ēnei ko te nī, te kuru me te maika. I te ngarohanga, ka warewaretia, haunga anō ētahi tikanga ā-waka, pērā i te Māhuhu-ki-te-rangi. Anei ētahi kōrero, he nī te ingoa o aua hua, i pēnei te nui me te upoko tamaiti nei, mau ai taua tū kai nei ki konei, ā, kīhei noa ake i tupu, ā, kua kore i ēnei rā.
Kei tētahi o ngā waiata tangi tawhito o Te Arawa e mau ana (Te Rangi Hīroa 1974:39):
- Rākau tapu o Hawaiki
- Nō tērā taha o Tawhitinui,
- Ko te kuru whakamarumaru
- O te whare o Uenuku
Ko tētahi o ngā kōrero tuku iho o Te Arawa mō Tama-te-kapua rāua ko tana teina ko Whakaturia (Grey 1971:54-57). Ko te mahi a Tama, he haere wae rākau. I a rāua ka haere i te pō, ka kite rāua i te pōporo whakamarumaru o Uenuku, ka kainga e rāua, ka hoki anō ki tō rāua whare; ā, pēnā tonu ia pō, ia pō. Ka kitea e Uenuku ki te kore pōporo, ka maharatia, 'Kei whea ngā hua o te pōporo nei?' E tirohia ana, ka kitea ngā tapuwae o ngā wae rākau o Tama. Ka tīmata i konei ngā pakanga i Hawaiki.[1]
Kupu tautoko[takatā | takatā pūtake]
- ↑ I pōhēhē a Te Rangi Hīroa mō te ingoa pōporo nei, hei tāna, he ōrite ki te poroporo. Kāhore ia i mōhio, ko pōporo tonu te ingoa mō te kuru ki ētahi o ngā moutere o Hawaiki.
Hoto ki waho[takatā | takatā pūtake]
He whakaahua, he konae mō te Kuru kei te Wikimedia Commons.
Tohutoro[takatā | takatā pūtake]
- G. Grey, Nga Mahi a Nga Tupuna, te tuawhā o ngā putanga. (Reed: Te Whanga-nui-a-Tara), 1971.
- Te Rangi Hīroa (Tā Peter Buck), The Coming of the Maori, te tuarua o ngā putanga. Nō te 1949 te putanga tuatahi. (Whitcombe and Tombs: Te Whanga-nui-a-Tara) 1974.
 | He maramara noa iho tēnei tuhipānui. Tirohia ngā tikanga whakapai mō tēnei paetukutuku reo Māori. Māu pea e tāpiri ētahi kōrero kia tāroa ake? |