Jump to content

Te Rangi Hīroa

Nō Wikipedia Māori
Ko Te Rangi Hīroa i a ia e whai tohu ana i te 1904[1]

Ko Te Rangi Hīroa (Tā Peter Henry Buck), Oketopa 1877? - 1 Tīhema 1951, nō Ngāti Mutunga o Taranaki; he tākuta, he ngārahu taua, he āpiha hauora, he kaitōrangapū, he tohunga tikanga tangata, he tumuaki whare taonga.

Mahi Pāremata, Tākuta

[takatā | takatā pūtake]

I kuraina ia ki te kāreti o Te Aute; nō te 1904 ka puta i te kura tākuta ki Ōtepoti.[2] Nō te tau 1905 ka tīmata tana mahi ki te taha o Māui Pōmare hei āpiha hauora mō te Māori. Ka mahi tahi rāua ki te whakapaipai i ngā kāinga, kia piki te hauora ki te iwi Māori, ahakoa he nunui tonu ngā rangatira kāore i rata ki ā rāua mahi. Ka tū a Te Rangi Hīroa hei Mema Pāremata Māori mō Te Tai Tokerau i te tau 1909, ā ka wikitoria. I a ia i te Pāremata, he mema ia o te Komiti mō ngā Take Māori. Nō te 1914, ka tū ia mō te rohe Pākehā o Pēwhairangi, ka hinga i tētahi Pākehā. Ko te mutunga tērā o tana mahi ki te Pāremata.

Ka whakapau kaha a Te Rangi Hīroa, i te wā o te Pakanga Tuatahi o te Ao, ki te whakahau i ngā Māori kia kuhu hei hōia. Ka haere ia ki Īhipa, ki Karipori, ki Wīwī, ko tana mahi he āpiha hauora. E rua ngā wā ka whakaingoatia ia mō tōna māia e ōna āpiha i ngā tuhituhi ki ō rātou āpiha teitei, ā, ka whakawhiwhia ia ki te tohu DSO. Ka mutu ngā riri, kua kake ia hei meiha.

Āpiha hauora Māori

[takatā | takatā pūtake]
Ko Te Rangi Hīroa e mau taiaha ana, i ngā tau 1930[3]

Ko tana hokinga mai ki Aotearoa, ka tahuri ia ki te tūranga hou hei kaiwhakahaere mō te hauora Māori i raro i te Tari Hauora. Nō te tau 1918, he tokomaha rawa ngā Māori i mate i te urutā rewharewha. Me te aha, ko te mahinga tahitanga a ngā rangatira Māori me ngā āpiha hauora ki te tāmi i ngā urutā tērā ka pā; ā, ka māmā ake ngā mahi a Te Rangi Hīroa.

Mātauranga tikanga tangata

[takatā | takatā pūtake]

I tōna pakeketanga ka noho ia ki tāwāhi mahi ai ki te mātauranga tikanga tangata, ki te tuhituhi pukapuka hoki mō ngā tikanga Māori. He maha ngā tohu tākuta hōnore i whakawhiwhia ki a ia, e te Whare Wānanga o Aotearoa, e te Whare Wānanga o Yale, e wai atu, e wai atu. I te tau 1946 ko tau mai te taitara Tā ki runga i a ia. Ka hemo a Te Rangi Hīroa i te 1951 ki Hawai'i.

Kupu tautoko

[takatā | takatā pūtake]
  1. Whakaahua nō te Alexander Turnbull Library, Te Whanga-nui-a-Tara, Aotearoa, #1/2-037931-F
  2. Buck, P. H. (1910). Medicine amongst the Maoris in ancient and modern times (Thesis, Doctor of Medicine). University of Otago. Retrieved from http://hdl.handle.net/10523/10413
  3. Whakaahua nō te Alexander Turnbull Library, Te Whanga-nui-a-Tara, Aotearoa, #1/2-078259-F
  • Sorrenson, M. P. K. Buck, Peter Henry 1877? - 1951. Dictionary of New Zealand Biography, he mea whakahou i te 7-4-2006. Hoto mātāpuna



Ngā kaihautū 1840-1980
Ngā kaihautū 1840-1900:   Āperahama Taonui Āpihai Te Kawau Hāmiora Mangakāhia Hēnare Kaihau Hēnare Mātene Te Whiwhi Hēnare Matua Hēnare Tomoana Hirini Rāwiri Taiwhanga Hoani Nahe Hōne Heke Hōne Heke Ngāpua Hōne Mohi Tāwhai Hōne Ōmipi Hōri Kerei Taiaroa Horonuku Te Heuheu Tūkino IV Karaitiana Takamoana Matiaha Tiramōrehu Meri Te Tai Mangakāhia Niniwa-i-te-rangi Nireaha Tāmaki Pāora Tūhaere Pōmare II Pōtatau Rangi Topeora Rāpata Wahawaha Rewi Manga Maniapoto Riperata Kahutia Riwha Tītokowaru Tāmati Wāka Nene Tāraia Ngākuti Te Tumuhuia Tāwhiao Te Hāpuku Te Heuheu Tūkino III, Iwikau Te Keepa Te Rangihiwinui Te Keepa Te Rangi-pūawhe Te Kooti Arikirangi Te Turuki Te Pahi Te Rauparaha Te Ruki Kawiti Te Whiti o Rongomai Timi Kara Tohu Kākahi Wahanui Huatare Wiremu Kīngi Te Rangitāke Wiremu Pere Wiremu Tako Ngātata Wiremu Tāmihana Wiremu Te Kākākura Parata Wiremu Te Wheoro
Ngā kaihautū 1900-1980:   Apirana Ngata Eruera Tirikātene Hēnare Balneavis Hēni Materoa Hoani Te Heuheu Tūkino VI James Clendon Tau Hēnare Korokī Mahuta Tāwhiao Matiu Rata Māui Pōmare Paraire Paikea Rangi Mawhete Rua Kēnana Tahupōtiki Wiremu Rātana Tai Mitchell Te Puea Hērangi Te Rangi Hīroa Tuaiwa Eva Rickard Turi Carroll Whina Cooper
Ngā Kāwana:   George Gipps Te Hopihona Pitiroi Hōri Kerei Tāmati Parāone
Ngā Kaitōrangapū, ngā āpiha:   Constantine Henry Phipps Edward Eyre Francis Dart Fenton Francis Dillon Bell Frederick Edward Maning Frederick Weld Frederick Whitaker George Rusden Gilbert Mair Henry George (Earl) Grey Henry Russell Henry Sewell Hōne Hīhana Jack Kent Hunn James Crowe Richmond James Edward Fitzgerald James Prendergast James Stephen John Gorst Joseph Gordon Coates Julius Vogel Lord Glenelg Michael Joseph Savage Norman Kirk Peter Fraser Ralph Hanan Robert Stout Te Hētana Te Mākarini Te Paraihe Te Paranihi Te Pōkiha Te Pūhipi Thomas Buick Thomas Bunbury Walter Mantell Walter Nash William Herries William Martin William Rees William Spain
Ngā kaiwhakanoho, ngā mihinare:   Edward Wakefield George Clarke James Cowan Pīhopa Pomaparie Richard Taylor Te Harawira Te Herewini Te Karuwhā Te Kerēhi Te Koroneho Te Mātenga