Whina Cooper

Whina Cooper 1975

Ko Whina Cooper he waha mautohe rongonui, he kuia nō Te Tai-tokerau. I whānau mai a Whina Cooper ki Hokianga i te tau 1895. Ko Te Rārawa tōna iwi. I whai wāhi ia ki ngā nekeneke me ngā kaupapa o tōna hapori. Tae ana ki te tekau tau atu i 1930, e ārahi ana a Whina i tōna iwi e noho mai rā i te raki o Hokianga. I te tau 1932 ka mahi a ia i te taha o Āpirana Ngata ki te whakatū kaupapa ahuwhenua ki ngā whenua Māori o tōna rohe. Tekau mā tahi ngā kaupapa ahuwhenua (e 98,000 eka, e 40,000 heketea rānei) ka tū ki te takiwā o Hokianga, ko Whina te kaiwhakahaere i ētahi. I te tīmatanga ka whai hua ngā mahi ahuwhenua; nāwai ā, ka hinga ētahi.

I te matenga o tana tāne a Bill Cooper i te tau 1949 ka hūnuku a Whina ki Tāmaki-makau-rau noho ai. I reira ka tū ia hei kaiārahi mō te ao Māori whānui. Ka tohungia ko ia hei perehitini tuatahi o te Rōpū Wāhine Toko i te Ora. He maha ngā peka o te rōpū nāna i tīmata. Kia tae ki te pokapū o te tekau tau atu i 1950 e 300 ngā peka o te rōpū, e 4000 ana mema. Ka nui te āwhina a te rōpū nei ki te whakapai ake i te noho o ngā whānau Māori kātahi anō ka hūnuku ki te tāone, i te mea ka rongo ēnei whānau i te whakatoihara iwi i a rātou ka rapu kāinga, ka rapu mahi mā rātou. I te tau 1953 ka whakawhiwhia a Whina ki te tohu MBE.

Mōhiotia whānuitia ai a Whina Cooper i te mea nāna i ārahi te hīkoi rongonui o te tau 1975 mō te whenua. Ka tīmata tēnei hīkoi i Te Hāpua, e ahu atu ana ki te Whare Pāremata i Te Whanga-nui-a-Tara. He mea whakarite e ngā rōpū mautohe Māori e ātete ana i te ngaronga o ngā maramara whenua e noho tonu ana ki ngā ringaringa o te Māori. He āhuatanga hou tēnei momo mautohe ki Aotearoa.

Ka hiki rā ngā manawa o ngā tāngata tokomaha o Aotearoa i tēnei rūruhi e 80 te pakeke kei te ārahi i te hīkoi. E 5000 pea ngā tāngata ka tae ki te Whare Pāremata i te rā 13 o Oketopa o te tau 1975. I reira ka tāpaea e Whina te pitihana nā te 60,000 i haina, ki mua i te Pirimia a Bill Rowling.

Ka noho tonu a Whina Cooper ki mua i te aroaro o te iwi whānui o Aotearoa. Nāna ngā Taumāhekeheke o te Commonwealth ka tū ki Tāmaki-makau-rau i whakatuwhera i te tau 1990. Ko tana kupu ki te tini o Aotearoa me te ao e mātakitaki ana, “i hainatia te Tiriti e tareka ai te noho tahi o ngā iwi i Aotearoa”.

Nō te tau 1994 ka mate a Whina Cooper ki Hokianga. E 98 tana pakeke. Neke atu i te kotahi miriona tāngata ka mātaki i tōna tangihanga i runga pouaka whakaata.

Ngā kaihautū 1840-1980

Ngā kaihautū 1840-1900:   Āperahama Taonui • Āpihai Te Kawau • Hāmiora Mangakāhia • Hēnare Kaihau • Hēnare Mātene Te Whiwhi • Hēnare Matua • Hēnare Tomoana • Hirini Rāwiri Taiwhanga • Hoani Nahe • Hōne Heke • Hōne Heke Ngāpua • Hōne Mohi Tāwhai • Hōne Ōmipi • Hōri Kerei Taiaroa • Horonuku Te Heuheu Tūkino IV • Karaitiana Takamoana • Matiaha Tiramōrehu • Meri Te Tai Mangakāhia • Niniwa-i-te-rangi • Nireaha Tāmaki • Pāora Tūhaere • Pōmare II • Pōtatau • Rangi Topeora • Rāpata Wahawaha • Rewi Manga Maniapoto • Riperata Kahutia • Riwha Tītokowaru • Tāmati Wāka Nene • Tāraia Ngākuti Te Tumuhuia • Tāwhiao • Te Hāpuku • Te Heuheu Tūkino III, Iwikau • Te Keepa Te Rangihiwinui • Te Keepa Te Rangi-pūawhe • Te Kooti Arikirangi Te Turuki • Te Pahi • Te Rauparaha • Te Ruki Kawiti • Te Whiti o Rongomai • Timi Kara • Tohu Kākahi • Wahanui Huatare • Wiremu Kīngi Te Rangitāke • Wiremu Pere • Wiremu Tako Ngātata • Wiremu Tāmihana • Wiremu Te Kākākura Parata • Wiremu Te Wheoro Ngā kaihautū 1900-1980:   Apirana Ngata • Eruera Tirikātene • Hēnare Balneavis • Hēni Materoa • Hoani Te Heuheu Tūkino VI • James Clendon Tau Hēnare • Korokī • Mahuta Tāwhiao • Matiu Rata • Māui Pōmare • Paraire Paikea • Rangi Mawhete • Rua Kēnana • Tahupōtiki Wiremu Rātana • Tai Mitchell • Te Puea Hērangi • Te Rangi Hīroa • Tuaiwa Eva Rickard • Turi Carroll • Whina Cooper Ngā Kāwana:   George Gipps • Te Hopihona • Pitiroi • Hōri Kerei • Tāmati Parāone Ngā Kaitōrangapū, ngā āpiha:   Constantine Henry Phipps • Edward Eyre • Francis Dart Fenton • Francis Dillon Bell • Frederick Edward Maning • Frederick Weld • Frederick Whitaker • George Rusden • Gilbert Mair • Henry George (Earl) Grey • Henry Russell • Henry Sewell • Hōne Hīhana • Jack Kent Hunn • James Crowe Richmond • James Edward Fitzgerald • James Prendergast • James Stephen • John Gorst • Joseph Gordon Coates • Julius Vogel • Lord Glenelg • Michael Joseph Savage • Norman Kirk • Peter Fraser • Ralph Hanan • Robert Stout • Te Hētana • Te Mākarini • Te Paraihe • Te Paranihi • Te Pōkiha • Te Pūhipi • Thomas Buick • Thomas Bunbury • Walter Mantell • Walter Nash • William Herries • William Martin • William Rees • William Spain Ngā kaiwhakanoho, ngā mihinare:   Edward Wakefield • George Clarke • James Cowan • Pīhopa Pomaparie • Richard Taylor • Te Harawira • Te Herewini • Te Karuwhā • Te Kerēhi • Te Koroneho • Te Mātenga