Tīmoti Kāretu

Nō Wikipedia Māori

Tā Tīmoti Samuel Kāretu KNZM QSO Ko CRSNZ (i whanau i te 29 o Aperira 1937) [1] he tohunga o te reo Maori me nga mahi a Tanerore i Aotearoa. I noho ia hei tumuaki tuatahi mo te Tari Maori i te Whare Wananga o Waikato, ka eke ki te tūranga ahorangi. [2] Ko ia te kaikōmihana reo Māori tuatahi, mai i te tau 1987 tae noa ki 1999, kātahi ko ia te kaiwhakahaere matua o Te Kohanga Reo National Trust mai i te tau 1993 tae noa ki te tau 2003. Nō 2003, Nāna ki te taha o wētahi atu i whakamana, i timata Te Panekiretanga o te Reo, ko te kura o te kairangi i te reo Māori, ā, I mahia ia hai kaitohu matua. [3] He matatau ia ki te reo Māori, te reo Ingarihi, te reo Wīwī me te reo Tiamana.

Ngā tau timatanga me te whai mahi[takatā | takatā pūtake]

I whanau a Kāretu ki Heretaunga. E rua marama tōna pakeke i whāngaihia ia e tana matua kēkē a Tame Kāretu rāua ko tana whaea a Mauwhare Taiwera. [4] 17 tau noa iho tōna māmā ira i te whanautanga a Karetu ,a, ka mate ia mai i te mate kohi i te 22 tau I whakatipua ia ki Waikaremoana, Waimārama me Ruatāhuna, he uri ia i a Ngāi Tūhoe me Ngāti Kahungunu. [5] Ko Ngāti Pāhauwera tōna pāpā koiora, ā, he iti noa te whakapā atu ki waenganui i a rāua.

I a ia e pia ana, ka whiwhi karahipi a Kāretu ki te Kareti o Te Whanganui-a-Tara, ka eke ki reira, ka ako i te reo Wīwī me te Tiamana. Ka mutu tana kura, ka neke ia ki Taumarunui, ka whakaako i te reo Wīwī me te Tiamana i te Kura Tuarua o Taumaranui me nga karaehe reo Maori mo te po mo nga roia. I te tau 1961, ka neke ia ki Raanana ki te mahi mo te Komihana Teitei o Aotearoa, i reira i noho ia hei apiha korero matua, a he maha nga haerenga ki Brussels ki te mahi hei kaiwhakatiamana me tētahi kaiwhakawīwī. [5]

I hangaia ngā hononga e Kāretu ki iwi kē, i Raanana, ā, I āwhina te pūtaketanga o te rōpū ahurea Māori, āra ko Ngāti Rānana ki te taha a Louie Tāwhai nō Te Arawa, a Winnie Waapu nō Ngāti Kahungunu, a Margaret Smith nō Ngāpuhi, aMargaret Paiki nō Aotea, a Ben Wanoa nō Ngāti Porou me Norma Mōrehu nō Ngāti Raukawa. I hoki mai ia ki Aotearoa i te tau 1969, ka whakaako ano ia ki te kura tuarua i te reo Wīwī me Tiamana—i tēnei wā i te Kāreti o Fairfield i Kirikiriroa —i mua i tana whai mahi mātauranga i te tau 1972 ki te Whare Wananga o Waikato.

Honore[takatā | takatā pūtake]

I te 1993 New Year Honors, i whakaingoatia a Kāretu hei hoa mo te Ota Mahi a te Kuini mo nga mahi a te iwi, a, i te 2017 o te Ra whanau o te Kuini i whakaingoatia ia hei hoa Knight o te Tohu Kaiaka o Aotearoa mo nga mahi ki te reo Maori. Kua whakawhiwhia ia ki nga tohu kairangi honore e te Whare Wananga o Wikitoria o Te Whanganui-a-Tara i te tau 2003, me te Whare Wananga o Waikato i te tau 2008. I te tau 2020 i whakawhiwhia a ia ki te Tohu Pirimia mo te Tutukinga Tuhituhi i roto i te waahanga korero kore korero ka tohua hei hoa mo te Royal Society Te Apārangi.

I eke panuku a Karetu i te "2021 Te Mūrau o te Tuhi Māori Language Award" i Ockham New Zealand Book Awards. I toa tahi ia mo taua tohu e rua tau ki muri.

Kaitito[takatā | takatā pūtake]

I te tau 2019, e iwa nga waiata i whakamaoritia e Kāretu mai i te reo Ingarihi ki te reo Maori mo te kopae waiata, Waiata / Anthems, i eke ki te taumata tuatahi i runga i nga raarangi pukapuka o Aotearoa i te marama o Mahuru 2019. i te tau 2021, I awhina te ropu Six60 e Karetu kia tuhia te waiata " Pepeha ",ā, I whakamāoritia te waiata " Hua Pirau / Fallen Fruit " e Karetu, mō te kaiwaiata rongonui ko Lorde mō tōna Te Reo Māori ake roa whakaari ko Te Ao Mārama.

Tohutoro[takatā | takatā pūtake]

  1. "Te Karetu pukapuka ā-tōna oranga". 2024. Archived from the original on 2023-02-26. Retrieved 2024-02-09.
  2. "Kāretu, Tā Tīmoti Samuel". Te Aka Online Māori Dictionary. Retrieved 12 August 2019.
  3. "Queen's Birthday honours 2017 – citations for Knight Companions of the New Zealand Order of Merit". Department of the Prime Minister and Cabinet. 19 June 2017. Retrieved 12 August 2019.
  4. Karetu, Timoti (1990). "The clue to identity". New Zealand Geographic (5). 
  5. 5.0 5.1 Harawira, Wena (2019-10-27). "Timoti Karetu: A stickler for standards". E-Tangata (in Ingarihi). Retrieved 2023-09-15.

Pānuitanga atu[takatā | takatā pūtake]

  1. Maniapoto, Moana (2021-07-17). "Calling in on The Godfather". E-Tangata (in Ingarihi). Retrieved 2023-09-15.
  2. "Honorary graduates and Hunter fellowships". Victoria University of Wellington. Retrieved 12 August 2019.
  3. "Honorary Doctors of the University of Waikato". University of Waikato. Archived from the original on 6 Paenga-whāwhā 2001. Retrieved 12 August 2019. {{cite web}}: Check date values in: |archive-date= (help)
  4. Chumko, Andre (10 November 2020). "Kiwi writers honoured with Prime Minister's Awards for Literary Achievement". Stuff. Retrieved 10 November 2020.
  5. "New Companions 2020". Royal Society Te Apārangi. 2020-10-13. Retrieved 2021-02-01.
  6. "Beautrais wins 2021 Ockham New Zealand Book Award for fiction". Books+Publishing (in Ingarihi). 2021-05-13. Retrieved 2021-05-13.
  7. "Past Winners | New Zealand Book Awards Trust". nzbookawards.nz. Retrieved 2021-05-13.