Hawai'i

Hawaii

Pīwari o Hawaii Waitohu o Hawaii Ingoa kārangaranga: The Aloha State Pepeha: Ua Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono Map of the United States with Hawaii highlighted
Reo	Ingarihi, Hawaii
Tāone matua	Honolulu
Tāone nui	Honolulu
Rahi	te 43
- Katoa	10,931 sq mi (29,311 km²)
- Whānui	n/a mi (n/a km)
- Whāroa	1,522 mi (2,450 km)
- % wai	41.2
- Ahopae	18°55'N ki 29°N
- Ahopou	154°40'W ki 162°W
Taupori	te 42
- Katoa (2000)	1,211,537
- Kiato	110.7/sq mi  42.75/km² (te 13)
- Whiwhinga pūtea ā-whānau	$53,123 (te 8)
Teitei
- Wāhi teitei	Mauna Kea 13,796 ft  (4,205 m)
- Teitei toharite	3,035 ft  (925 m)
- Wāhi pāpaku	Moana-nui-a-Kiwa 0 ft  (0 m)
Whakaurunga	1959 (te 50)
Kāwana	Linda Lingle (R)
Mema kāhui hanga ture	Daniel Inouye (D) Daniel Akaka (D)
Wāhi taima	Hawaii: UTC-10
Tohu karere	HI US-HI
Paetukutuku	www.hawaii.gov

Ko Hawai'i (reo Pākeha: Hawaii, reo Hawaii: Hawaiʻi) ara "Ka Pae'āina o Hawai'i Loa" he kahui moutere e noho ana i Te Moana-nui-a-Kiwa. 1500 maero (2400 km) te roanga mai i te moutere o Hawai'i i te tonga tae noa ki te motuiti o Kure. Nō te 21 Here-turi-kōkā 1959 ka whakatūria a Hawaii hei te 50 o ngā wāhanga whenua o "motukāinga" (i te reo Hawaii: mokuʻāina) i te Hononga-o-Amerika. E 3,700 km (2,300 maero) te tawhiti i te tuawhenua o Amerika.

Taupori

Ko ʻIolani, te whare o ngā Kīngi o Hawaii i Honolulu

He iwi Porinīhia ngā tāngata whenua o Hawai'i ra, e ai ki a rātou i ahu mai ngā tūpuna i 'Kahiki loa', i whakaaro ētahi ko ngā moutere o Tahiti me Hiva ērā. Kāore e kore he whanaunga tata rawa tō rātou reo ki tō tātou ake reo Māori o Aotearoa nei, ki ērā reo noa atu o Porinīhia ki te rāwhiti.

Kāore e tino mōhiotia te wā i tae atu ai ngā tāngata Porinīhia ki Hawaii, engari, e āhua tata ana ki te tau AD 1000. Ko te āhua nei, i rere tuatahi mai ngā waka o ngā tūpuna i ngā moutere e kīa nei ko te Kāhui o ‘Enata.

A muri ake ka rere mai ētahi atu no Kahiki ke (Tahiti) ko tētahi o rātou he tohunga rangatira ko Pa'ao te ingoa nāna i whakatakina mai te pure tapu, nōna hoki te tātai ariki o Hawai'i.

Marere noa ngā whakatupuranga o Hawaii ā ka tū nga ariki (ali'i) o tērā kāinga o tērā kāinga.

Hēmi Kuki

Nō te tau 1778 ka tae mai a Hēmi Kuki. Ko te whakaaro, ko Kuki te Pākehā tuatahi i kite i ngā tāngata o Hawaii; engari, ki ētahi, he Pāniora kē ngā Pākehā tuatahi.

E rua nga wa ka unga mai a Kuki ki Hawai'i, i tona wa tuarua i 1779 ka tukinotia e Kuki i tetehi o nga rangatira ki Kealakekua, katahi ra ka riri nga tangata whenua a ka mate noa a Kuki i te pu.

Kamehameha

I ngā tau 1780 me 1790 ka whawhai ngā ariki o Hawaii kia tū rangatira. Ko Kamehameha tētahi o ngā toa rangatira nei i whiwhi ai i ngā pū a te Pākehā, ka patu haere i ana hoariri, ā, ka tupu haere tana mana. I te tau 1810 kua tapaina ko Kamehameha te ariki nui o ngā moutere katoa; ko ia tonu te Kīngi tuatahi o Hawaii. Ko te wā o tana matenga ko te tau 1819.

He Whenua Mauherehere

papa raihana

papa raihana

Ka hinga te Kīngitanga o ngā uri a Kamehameha i te tau 1893. Ka whakaputa te kaupapa whakatū kāwanatanga kē e ngā kaiwhakatupu huka, i runga i te whakaaro whakamāmā ake ai i te hokohoko huka ki Te Hononga-o-Amerika. Nā John L. Stevens, nā te minita amerika i Hawai'i i taua wā, i tono ngā hēramana nō te kaipuke USS Boston ki uta, tiaki ai i ngā taonga o ngā kamupene amerika. Ka hinga te Kuīni i te 17 o ngā rā o Kohi-tātea, 1893, ka whakatūria he kāwanatanga hou. Nō te 4 Hōngongoi 1894, ko te whakatūranga o Hawai'i hei whenua tū motuhake, ko Sanford B. Dole te tumuaki. Mea kau ake, ka puta ngā mihi tautoko a te Kāwanatanga o Amerika. Nō te 1895 tae noa ki te 1896, ka mauhereheretia te kūini whakamutunga o Hawaii, a Liliʻuokalani, i ʻIolani, te whare o ngā Kīngi i Honolulu. Nō muri mai, ka puta tana kupu whakarere i te torōna. Nō te 1898, ka whakatauria e ngā pāremata e rua o Amerika kia hurihia a Hawai'i hei wāhi o Amerika. Nō te tau 1959 ka whakatūria a Hawaii hei wāhanga whenua tonu.

Ngā tāone nunui

Whakaahua

• 
  Pāka-a-motu o Hale-a-ka-la (Whare-o-te-rā), Māui
• 
  Ngā hukarere o Mauna Kea (Maunga Tea), Hawai'i
• 
  Pāka-a-motu o ngā Ahi Tipua, Hawai'i
• 
  Hanalei, Kaua'i
• 
  Ngā rimu o Pele, Hawai'i
• 
  Kihei, Māui
• 
  Ka tō te rā, Māui
• 
  Ngā pari o Nu'uanu, O'ahu

Ngā tohutoro

Wāhanga tōrangapū o Te Hononga-o-Amerika

Wāhanga whenua:   Arapama • Araka • Arerona • Ākanara • Karapōnia • Kororaro • Konetikati • Reraware • Whoreta • Hōria • Hawaii • Itaho • Irinoi • Īniana • Aiowa • Kanahara • Kenetāki • Rōeihīana • Meine • Mererana • Mahakureta • Mehekina • Menehota • Mihihipi • Merore • Monotana • Neparaka • Newara • Niu Hamaparera • Niu Herei • Niu Mēhiko • Niu Ioka • Karorena-ki-te-raki • Takouta-ki-te-raki • Oheio • Okarahoma • Orekone • Penehiwēnia • Motu Rore • Karorena-ki-te-tonga • Takouta-ki-te-tonga • Tenere • Tēkiki • Iutā • Weremona • Werinia • Wahingitana • Werinia-ki-te-uru • Wehekone • Waiomi Takiwā kāwanatanga:   Takiwā o Koromōpia Moutere:   Hāmoa Merakana • Guam • Northern Mariana Islands • Puerto Rico • United States Virgin Islands Moutere itiiti:   Baker Island • Howland Island • Jarvis Island • Johnston Atoll • Kingman Reef • Midway Atoll • Navassa Island • Palmyra Atoll • Wake Island

Porinīhia

Tapatoru o Porinīhia: Aotearoa • Austral Islands • Rapa Nui • Gambier Islands • Hāmoa • Hawaii • Kuki Airani • Loyalty Islands • Kāhui o ‘Enata • Pitcairn Islands • Rangitahua • Tahiti • Tokelau • Tonga • Tuamotu • Tuvalu • Wallis and Futuna Islands

---

Moutere taratahi: Anuta •Apolima • Emae • Kapingamarangi • Manono • Mele • Nuguria • Nukumanu • Nukuoro • Ontong Java • Pileni • Rennell • Savai'i • Sikaiana • Takuu • Tikopia