Taro

Ko te taro he tipu huanga hirahira mō ngā tangata Ao-o-Kiwa. Ko te ingoa pūtaiao o tēnei tipu he Colocasia esculenta.^[1] He whārahi tona rau (whā), he roa te tātā, he mātotoru me huruhuru te kōpura. I mauria tēnei tipu i te haere e ngā tīpuna Ao-o-Kiwa ā ngā motu o Aotearoa.^[2]

Ka tukituki tāngata Hawaii ki ngā o tona tipu mō te kai penupenu poi; ka tunu rātou ki ona whā me te kōhua ki te wai rewa o te roro niu mō te kai lūʻau (te whakamāori ā-tuhi: "rūkau").^[3]

Ngā tohutoro

↑ Colocasia esculenta (L.) Schott. Plants of the World Online. 2024.
↑ Louise Furey (2006). Maori Gardening: An archaeological perspective. Wh. 10. Te Papa Atawhai. ISBN 047814122X. – "Ngā tupu mai i Hawaiki". Te Ara. 24 Noema 2008.
↑ Lois Lucas (1982). Plants of Old Hawaii. Bess Press. Wh. 74. ISBN 0-935848-11-8.

Ngā Rākau o Aotearoa

Rākau whakaruruhau:	Hīnau • Horoeka • Horoeka (taratara) • Houhere • Houhere ongaonga • Houhi puruhi • Kaikōmako • Kāmahi • Kānuka • Kaponga • Karaka • Maire rauriki • Maire rōroro • Maire taiki • Maire tawake • Mamaku • Mangeao • Parapara • Puahou • Pōhutukawa • Pūriri • Raukawa • Tarata • Tawāpou • Tāwari • Tāwhiri • Tītoki • Tōwai • Whekī • Whekī ponga
Rākau whakakake:	Hututāwhai • Kahikatea • Kauri • Kawaka • Maire raunui • Manoao • Mataī • Miro • Pāhautea • Rātā (Te Ika-a-Māui) • Rātā (Te Wai-pounamu) • Rewarewa • Rimu • Tānekaha • Taraire • Tawa • Tāwhai • Tāwhai maunga • Tāwhai pango • Tāwhai raunui • Tōtara • Tōtara kōtukutuku
Rākau whakauru:	Akeake • Aute • Houpara • Inanga (rākau) • Kāpuka • Kohekohe • Kōtukutuku • Kōwhai raunui • Kōwhai rauriki • Māhoe • Māhoe wao • Mānuka • Māmāngi • Mānawa • Neinei • Ngaio • Nīkau • Pāpāuma • Patē • Porokaiwhiri • Pukanui • Putaputawētā • Tī • Wharekohu • Whau
Aka:	Aka kiore • Aka kura • Aka torotoro • Akatea • Kareao • Kiekie • Kūmara • Mangemange • Māwhai • Pāpāuma • Rātā (Te Ika a Māui) • Rātā (Te Wai Pounamu)
Mauwha:	Aute tāranga • Hangehange • Horopito • Karamū • Kawakawa • Kōkomuka tāranga • Korokio tāranga • Koromiko • Kōwhai ngutukākā • Kūmarahou • Māhoe raumātotoru • Maire hau • Mākaka • Matuku roimata • Mingimingi • Monoao • Poroporo • Ramarama • Rangiora • Raukūmara • Tarakupenga • Tauhinu korokio • Tūpare • Tūrepo • Tutu • Tutu papa • Whakataka
Otaota:	Hīoi • Horokaka • Hue • Koru • Pārerarera • Pātōtara • Pirikahu • Piripiri • Pūhā pororua • Pūhā tiotio • Rauhuia • Remuremu • Remuroa • Runa • Taramea • Tūkōrehu • Tutukiwi • Uwhi • Waewae koukou • Waiū o kahukura
Otaota hāwere:	Kahakaha • Peka ā-waka • Petako pāraharaha • Pirinoa • Raupeka • Tāpia • Whiri o raukatauri • Winika
Whara:	Harakeke • Kahakaha • Kōwharawhara • Kuta • Māika • Oioi • Pātītī • Pīngao • Raupō • Raupō taranga • Taro • Tī koraha • Toetoe • Wīwī
Huruhuru whenua:	Kiokio • Kōwaowao • Mokimoki • Mouku • Petako • Petako pāraharaha • Rarauhe
Pūkohu:	Angiangi • Manehurangi • Pāhau kākāpo • Wheuwheu

He maramara noa iho tēnei tuhipānui. Tirohia ngā tikanga whakapai mō tēnei paetukutuku reo Māori. Māu pea e tāpiri ētahi kōrero kia tāroa ake?

[1] Colocasia esculenta (L.) Schott. Plants of the World Online. 2024.

[2] Louise Furey (2006). Maori Gardening: An archaeological perspective. Wh. 10. Te Papa Atawhai. ISBN 047814122X. – "Ngā tupu mai i Hawaiki". Te Ara. 24 Noema 2008.

[L-3] Lois Lucas (1982). Plants of Old Hawaii. Bess Press. Wh. 74. ISBN 0-935848-11-8.

[1]

[2]

[3]