Ngā reo Ahiteronīhia

Ko ngā reo Ahiteronīhia te kahui reo nunui o te ao, a koia tonu te matapuna o te reo Māori. 1268 ngā reo o tenei kahui i korerohia mai i Marakāhia i te uru, tae atu ki Rapanui ki te rāwhiti, ko ngā moutere o Initonīhia kei waenganui.

Ko te matapuna o tenei iwi e kia nei ko ngā reo Ahiteronīhia ko te motu o Whoromoha (Taiwana). I ahu mai etehi tāngata no Āhia ki Taiwana i ngā tau 10,000-6000 B.C, a na te wehenga i era atu iwi ka puta mai he reo hou me ngā tikanga.^[1].

Tēnā pea na te whakarea o te iwi ka timata mai i ngā tau 5000-2500 B.C. te marere o te iwi nei ki whenua ke. Tuatahi ki ngā Piripīni, katahi ka toro atu ki ngā moutere o Sulawesi, o Poronio, o Maluku me Java.

Mai i Maluku ka huri ngā waka ki te Moananui a Kiwa mai i ngā tau 1200 B.C. ki 500 B.C. Ko etehi atu ka huri te ihu o te waka ki te ra-to tae atu ki Sumatra, ki te kuititanga o Marēhia me te tai tonga o Whitināmu. Ka whakawhiti ano tetehi waka i te Moananui o Īnia tae atu ki Marakāhia

I te tau 1000 B.C. pea ka tae atu etehi o enei ki Savaii me era atu o ngā moutere e kia nei o ngai tatou te Iwi Māori.

Ahurea

Ma te whakatauriterite i ngā tikanga me te taritari i te reo me rangahau ka tuhurahura etehi wahanga o te ahurea o ratou ngā tūpuna onamata.

Ko te hapu te mana whakahaere o te iwi reo-a-Kiwa nei, he whai rangatira no te taha wahine. Ka whai ano ratou i te tikanga o te tuakana, taina.

He iwi whakatere waka, a kāore e kore kei a ratou te putake o te matauranga tatai arorangi me te whakatere waka.

Ko te matu o te whakaaro ko te purua tanga ara ko te Rangi me te whnua, ara ko te rere ki uta ko te rere ki tai.

He kiri waituhi to ngā tāngata nei, a ka tuhi ano te kiri o te uku me era atu o ngā taputapu.

Te Marara Reo

E toru pea ngā wehenga ki to te kahui reo nei ara te reo Whoromoha, te reo Marēo me te reo o te Moananui a Kiwa.

Ko Foromosa te mea tawhito i korerohia e ngā tāngata whenua o Taiwana, kei reira e noho tonu ana etehi uri ki uta. Ko te reo Marēhia me ngā reo o Te Moananui a Kiwa he reo kotahi.

Ara i te wehenga i ngā moutere o Maluka ka haere etehi ki te uru ko ratou ngā tāngata Marēhia, ka haere etehi ki te rawhiti ki te Moananui a Kiwa. Ko ngā tāngata Marēhia hoki ratou e haere tawhiti atu ki Marakāhia

I te taenga mai o ngā tāngata-a-Kiwa ki ngā moutere tata ki Āhia ka tuponohia tetehi iwi ke ara ko Ngā Papua, he tangata hema, kiri pango.

Ka moea ngā iwi e rua nei a ko ngā uri ko te iwi e kia nei ko Ngai Lapita ara ko ngā tūpuna o tatou ngā uri o Hawaiki. Ko ngā me atata ki Papua ko ngā Melanesian ko ngā mea a puta atu ki te Moananui a Kiwa ko ngai tatou o Poronīhia. Ko Etehi ka huri ki ngā motupapatea a ka moea ano ngā uri o Piripīni kia puta ngā uri o Maikoronihia.

Ngā whānau reo

reo Rukai (Iwi Rukai): ngā reo ā-iwi o Mantauran, Tona, me Maga

Ngā reo Tsou (Iwi Tsou)

reo Tsou
Tsou-ki-te-tonga
- reo Kanakanavu
- reo Saaroa

reo Puaiuma (Puyuma)

Whoromoha-ki-te-raki-mā-uru (Northwest Formosan)

reo Saisiyat: ngā reo ā-iwi o Taai me Tungho
reo Pazeh me reo Kulun

Mānia-ki-te-uru (Western Plains)

reo Tawa (Iwi Thao) rānei reo Sao: ngā reo ā-iwi o Brawbaw me Shtafari Waenganui Mānia-ki-te-uru (Central Western Plains)
reo Babuza; reo Favorlang tawhito: ngā reo ā-iwi o Taokas me Poavosa
reo Papora-Hoanya: ngā reo ā-iwi o Papora me Hoanya